Dersimiz Türkçe - Cümle Türleri

1. YÜKLEMİNE GÖRE CÜMLELER: A)İSİM (AD) CÜMLESİ: YÜKLEMİ İSİM OLAN CÜMLELERE DENİR. *NE GÜZEL KOMŞUMUZDUN SEN FAHRİYE ABLA >KOMŞU –İ—Dİ—N * BENCE DİNİN GİBİ KÜFRÜN DE MUKADDESTİ SENİN * BURADA VEFA YOK * BU YAPTIKLARIM SENİN İÇİNDİR NOT: BAZI İSİM CÜMLELERİNDE EKFİİL DÜŞEBİLİR. *BİZİMKİLER ÇOK İYİ (DİR) *BU YIL AYAKKABILAR PAHALI (İMİŞ) NOT: YÜKLEMİ HEM İSİM HEM DE FİİL OLARAK KULLANILABİLEN (ORTAK KÖKLÜ VE SESTEŞ KELİMELER)KELİMELERİN İSİM Mİ FİİL Mİ OLDUĞUNU ANLAMAK İÇİN CÜMLEDEKİ KULLANIMINA BAKMAK GEREKİR. *SENDE DERS NOTLARI VARMIŞ (VAR İMİŞ) (İSİM CÜMLESİ) *EN SONUNDA VARMIŞSIN BİR ERZİNCANLIYA (FİİL CÜMLESİ) B)FİİL (EYLEM)CÜMLESİ : YÜKLEMİ ÇEKİMLİ BİR FİİLDEN KURULU CÜMLELERE FİİL CÜMLESİ DENİR. FİİL CÜMLELERİNDE YÜKLEM HABER YA DA DİLEK KİPLERİNDEN BİRİYLE ÇEKİMLENİR. İSİM CÜMLELERİ DE EKEYLEM OLABİLİR. *SANA ÇİRKİN DEDİLER, DÜŞMANI OLDUM GÜZELİN<(GÖRÜLEN GEÇMİŞ ZAMANLA ÇEKİMLENMİŞ ) *KAHPELENDİN DE GAREZ BAĞLADIM AHLAKA BİLE (GÖRÜLEN GEÇMİŞ ZAMANLA ÇEKİMLENMİŞ) *SUYA VERSİN BAĞBAN GÜLİZARI ZAHMET ÇEKMESÜN (EMİR KİPİ) *ARTIK BURADAN GİTMELİYİM (GEREKLİLİK KİPİYLE ÇEKİMLENMİŞ) NOT :FİİLİMSİLERİN YÜKLEM OLDUĞU CÜMLELER İSİM CÜMLESİDİR. *AMACIM BURADAN GİTMEKTİ. (İSİM CÜMLESİ ) *ESKİ BİR TANIDIĞIYDI. (İSİM CÜMLESİ) 2.ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER: A)OLUMLU CÜMLE : YÜKLEMİN BİLDİRDİĞİ EYLEMİN YAPILDIĞINI, GERÇEKLEŞTİĞİNİ YA DA GERÇEKLEŞEBİLECEĞİNİ BELİRTEN CÜMLELER OLUMLUDUR.DİLİMİZDEKİ İSİM VE FİİL SOYLU SÖZCÜKLERİN HEPSİ OLUMLUDUR.BUNLAR BAZI EKLERLE YA DA SÖZCÜKLERLE OLUMSUZ BİÇİME SOKULUR. *O GÜNLER ÇOK GÜZELDİ (OLUMLU İSİM C) *HEP SENİ BEKLEDİM (OLUMLU FİİL CÜMLESİ) *KALBİMİ ÇALAN BUYDU (OLUMLU İSİM CÜMLESİ) B)OLUMSUZ CÜMLE: YÜKLEMİN BİLDİRDİĞİ İŞİN GERÇEKLEŞMEDİĞİNİ ANLATAN CÜMLELER OLUMSUZDUR. OLUMLU İSİM CÜMLESİ YOK, DEĞİL, YA DA SIZ EKİYLE OLUMSUZ YAPILIR. *KAPINI ÇALAN BENDİM (OLUMLU İSİM CÜMLESİ) *KAPINI ÇALAN BEN DEĞİLDİM (OLUMSUZ İSİM CÜMLESİ) *DIŞARIDA BİRKAÇ KİŞİ VARDI (OLUMLU İSİM CÜMLESİ) *DIŞARIDA HİÇ KİMSE YOKTU (OLUMSUZ İSİM CÜMLESİ) *O, ÇOK GÜÇLÜYDÜ (OLUMLU İSİM CÜMLESİ) *O, ÇOK GÜÇSÜZDÜ (OLUMSUZ İSİM CÜMLESİ) *EVE GELMİŞ (OLUMLU FİİL CÜMLESİ) *EVE GELMEMİŞ (OLUMSUZ FİİL CÜMLESİ) NOT: BİR CÜMLENİN YÜKLEMİNDE OLUMSUZLUK BİLDİREN EK YA DA SÖZCÜK YOKSA CÜMLE BİÇİMCE OLUMLUDUR.BİR CÜMLENİN YÜKLEMİNDE OLUMSUZLUK BİLDİREN EK YA DA SÖZCÜK VARSA CÜMLE BİÇİMCE OLUMSUZDUR. * YARIN SİZE GELİYORUZ (BİÇİMİNDE VE ANLAMCA OLUMLU) *YARIN SİZE GELMİYORUZ (BİÇİMİNDE VE ANLAMCA OLUMSUZ) NOT2:BİÇİMDE OLUMLU HER CÜMLE, ANLAMCA OLUMLU OLMAYABİLİR. * HAYDİ BU İŞİ YAPABİLİRSEN YAP (YAPAMAZSIN ) (BİÇİMCE OLUMLU, ANLAMCA OLUMSUZ CÜMLE) *GEL DE BU İŞİN İÇİNDEN ÇIK (ÇIKAMAZSIN) (BİÇİMCE OLUMLU, ANLAMCA OLUMSUZ) * NE ARAYANIM VAR NE DE SORANIM (YOK) (BİÇİMCE OLUMLU, ANLAMCA OLUMSUZ) NOT3:BİR CÜMLEDE OLUMSUZLUK BİLDİREN EK YA DA SÖZCÜK TEKSE, O CÜMLE BİÇİMCE DE ANLAMCA DA OLUMSUZDUR. BİR CÜMLEDE OLUMSUZLUK BİLDİREN EK YA DA SÖZCÜK İKİ TANE İSE O CÜMLE BİÇİMCE OLUMSUZ, ANLAMCA OLUMLUDUR. *HALA YANIMA GELMİŞ DEĞİL (GELMEMİŞ) (BİÇİMCE VE ANLAMCA OLUMSUZ CÜMLE) *BÖYLE YAPMAYIN (BİÇİMCE VE ANLAMCA OLUMSUZ CÜMLE) *SENİ SEVMİYOR DEĞİLİM (SEVİYORUM) (BİÇİMCE OLUMSUZ, ANLAMLA OLUMLU) C)SORU CÜMLESİ : BİR DUYGU VEYA DÜŞÜNCEYİ SORU YOLUYLA AÇIKLAYAN CÜMLELERE SORU CÜMLESİ DENİR. DİLİMİZDE SORU ANLAMI SORU SIFATIYLA, SORU ZAMİRİYLE, SORU ZARFIYLA VEYA SORU EDATIYLA SAĞLANABİLİR. *DÜN BENİ ARAYAN SEN MİYDİN? (SORU ANLAMI SORU EDATIYLA SAĞLANMIŞ.) *BİZE NE ZAMAN GELECEKSİN?(SORU ANLAMI SORU ZARFIYLA SAĞLANMIŞ) *BANA NE ALDIN?(SORU ANLAMI SORU ZAMİRİYLE SAĞLANMIŞ) *HANGİ OKULDA ÇALIŞIYORSUN? (SORU ANLAMI SORU SIFATIYLA SAĞLANMIŞ) SORU CÜMLELERİ GERÇEK VE SÖZDE SORU CÜMLESİ OLMAK ÜZERE İKİ GURUPTA İNCELENEBİLİR. GERÇEK SORU CÜMLELERİ MUTLAKA CEVAP GEREKTİRİRKEN SÖZDE SORU CÜMLELERİ GEREKTİRMEZ. *OKULA NEDEN GELMEDİN? (GERÇEK SORU CÜMLESİ ) *DERSİ ANLIYOR MUSUNUZ?(GERÇEK SORU CÜMLESİ) *BENİ SORAN KİM? (GERÇEK SORU CÜMLESİ) *HİÇ ÜZÜLMEZ OLUR MUYUM? (SÖZDE SORU CÜMLESİ) *ONU BEN Mİ DÖVMÜŞÜM? (SÖZDE SORU CÜMLESİ) *ŞU KİTABI BANA VERİR MİSİN? (SÖZDE SORU CÜMLESİ) ÜNLEM CÜMLESİ : ÖZLEM, SEVİNÇ, HEYECAN, KORKU, ÜZÜNTÜ, ONAYLAMA… GİBİ DEĞİŞİK DUYGULAR ANLATAN CÜMLELERE DENİR. *EYVAH, NE YER NE YAR KALDI! *NEYDİ O GÜZELLİK ÖYLE! *SÜPER BİR İŞ BULDUM! E)EMİR (BUYRUK) CÜMLESİ: YÜKLEMİ EMİR KİPİYLE ÇEKİMLENMİŞ CÜMLELERE EMİR CÜMLESİ DENİR EMİR KİPİNİN 1.TEKİL VE 2. ÇOĞUL ÇEKİMLERİ YOKTUR. EMİR KİPİNİN ÇEKİMİ ŞÖYLEDİR. (BEN) --- (BİZ) --- (SEN) YAP (SİZ) YAPIN, YAPINIZ (O) YAPSIN (ONLAR) YAPSINLAR * ORAYA GİTME *DERSE ZAMANINDA GİRİNİZ *BURAYA GELSİNLER *ŞURAYA OTUR NOT1: – ACAK, - ECEK EKİYLE ÇEKİMLENMİŞ BAZI FİİLLER EMİR ANLAMI TAŞIYABİLİR. *BU KİTABI OKUYACAKSIN (OKU) *HEMEN YANIMA GELECEKSİN.(GEL) NOT2: YÜKLEMİ EMİR KİPİYLE ÇEKİMLENMİŞ CÜMLELERDEN BAZILARI EMİR ANLAMINI YİTİREREK RİCA, HATIRLATMA, DİLEK …ANLAMLARI TAŞIYABİLİR. *SAĞLIK OLSUN *ALLAH KAZADAN KORUSUN *KUSURUMUZU HOŞGÖRÜN *SEN ONA BAKMA F)GEREKLİLİK CÜMLESİ : YÜKLEMİ GEREKLİLİK KİPİYLE (-MALI-MELİ )ÇEKİMLENMİŞ CÜMLELERE GEREKLİLİK CÜMLESİ DENİR. EYLEMİN YAPILMASI GEREKTİĞİNİ ANLATIR. *BU SINAVI KAZANMALISINIZ. *SORULARI HIZLI ÇÖZMELİSİNİZ NOT :BAZI CÜMLELERDE YÜKLEM GEREKLİLİK KİPİYLE ÇEKİMLENMEDİĞİ HALDE, GEREKLİLİK ANLAMI BULUNABİLİR. *BOL BOL PARAGRAF ÇÖZMENİZ GEREK (ÇÖZMELİSİNİZ) *BİR ÇARE BULMAM LAZIM (BULMALIYIM) *ONU GÖRMEM İCAP EDİYOR (GÖRMELİYİM) G)İSTEK CÜMLESİ : YÜKLEMİ İSTEK KİPİYLE (-E-A-AYIM-ALIM) ÇEKİMLENMİŞ CÜMLELERE DENİR. *BİRAZ MEYVE ALAYIM *KAPIYI AÇIK BIRAKMAYASIN *HAYDİ BİRAZ GEZELİM H)DİLEK CÜMLESİ : YÜKLEMİ DİLEK –ŞART KİPİYLE (-SE-SA-)ÇEKİMLENMİŞ CÜMLELERE DENİR. *ORALARI DA GÖRSEM *ŞU OKUL BİR BİTSE ŞART CÜMLESİ: YAN CÜMLESİ DİLEK – ŞART KİPİYLE ÇEKİMLENMİŞ CÜMLELERDİR. *KİTABI ALIRSAM OKURUM *EVDEN ÇIKABİLİRSEM SİZE DE UĞRARIM. * OKURSAN İYİ BİR YERE GELİRSİN 3.ÖĞELERİN İN DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER KURALLI CÜMLE : YÜKLEMİ SONDA BULUNAN CÜMLELERE KURALLI (DÜZ) CÜMLE DENİR. *YARIN SİZE GELECEĞİM *ŞİİRİN HASINI AYAK SESLERİNDE TANIRIM *NE ZAMAN BİR KÖY TÜRKÜSÜ DUYSAM ŞAİRLİĞİMDEN UTANIRIM B)KURALSIZ (DEVRİK ) CÜMLE : YÜKLEMİ SONDA BULUNMAYAN CÜMLELERE DENİR.BU TÜR CÜMLELER ANLATIM BAKIMINDAN BOZUK DEĞİLDİR. *NE DİYECEKSİN BU KONUYLA İLGİLİ *GÖRÜYORUM SENİ C)EKSİLTİLİ CÜMLE : YÜKLEMİ SÖYLENMEMİŞ CÜMLELERE DENİR. *TOPRAĞI TAŞLI YERDEN (OLACAKSIN)KIZI KARDEŞLİ YERDEN (OLACAKSIN) *KISA BİR SESSİZLİK (OLUYOR) SONRA MÜZİK BAŞLIYOR. *İNSANI MEST EDEN GÜZELLİĞİ …(VAR) D)PARANTEZ CÜMLESİ : İÇERİSİNDE ARASÖZ VEYA ARACÜMLE BULUNAN CÜMLELERE DENİR. ARASÖZLER CÜMLENİN ANLAMINI GÜÇLENDİRMEK VEYA BİR AÇIKLAMA YAPMAK AMACIYLA CÜMLENİN AKIŞI KESİLEREK ARAYA ALINAN SÖZLERDİR. ARASÖZLER İKİ VİRGÜL İKİ KISA ÇİZGİ YA DA PARANTEZLER ARASINDA GÖSTERİLİR. *BU KADIN EVİN HİZMETÇİSİ ÇOK İYİ KALPLİ BİR İNSANDI (ARASÖZ) *İYİ ÇALIŞAN ÖĞRENCİLER EMİN OL SINAVI KAZANIR. (ARACÜMLE) *YAHYA KEMAL SİZ DE BİLİYORSUNUZ NEO-KLASİK BİR ŞAİRDİR (ARACÜMLE) YAPILARINA GÖRE CÜMLELER CÜMLELER YAPILARINA GÖRE 3 GURUPTA AYRILIR. A)BASİT CÜMLE B)BİRLEŞİK CÜMLE C)SIRALI CÜMLE A)BASİT CÜMLE: TEK YÜKLEMİ BULUNAN TEK YARGI BİLDİREN CÜMLELERDİR. *ÇALIKUŞU, DAMGA, ACIMAK, BİR KADIN DÜŞMANI, DUDAKTAN, KALBE ROMANLARI R.N. GÜNTEKİN’ E AİTTİR. *SENİNLE BİR DAHA GÖRÜŞMEYECEĞİM. *HALİT ZİYA UŞAKLIGİL, SERVET-İ FÜNÜN EDEBİYATININ EN BÜYÜK ROMANCISIDIR. *İKİNCİ YENİ SANATÇILARI ŞİİRİ SOYUTLAŞTIRMIŞLARDIR. B)BİRLEŞİK CÜMLE: BİRLEŞİK CÜMLELERİ DÖRT GURUPTA İNCELENİR. 1)GİRİŞİK BİRLEŞİK CÜMLE: İÇİNDE FİİLİMSİ (İSİM FİİL, SIFAT FİİL, ZARF FİİL)BULUNAN CÜMLELERE DENİR.FİİLİMSİNİN YER ALDIĞI BÖLÜME YAN CÜMLE ASIL YÜKLEMİN BULUNDUĞU BÖLÜME DE TEMEL CÜMLE DENİR. BİR CÜMLEDE KAÇ TANE FİİLİMSİ VARSA O KADAR YAN CÜMLE VAR DEMEKTİR. *BENİ SORANI, GÖRDÜN MÜ? (YAN CÜMLECİK TEMEL CÜMLENİN B.Lİ NESNESİDİR.) *ÇALIŞAN KAZANIR. (YAN CÜMLECİK TEMEL CÜMLENİN ÖZNESİDİR.) *SENİ GÖRÜNCE MUTLU OLUYORUM. (Y.C.T.C NİN Z.T DİR. *SENİ SEVEN İNSANLARI SEN DE SEV.(Y.C.T.C NİN B.Lİ NESNESİDİR.) *BENİ DİNLEYİN HERKESE TEŞEKKÜR ETMEK İSTİYORUM ÖRNEK AŞAĞIDAKİLERDEN HANGİSİNDE DİZELER BASİT CÜMLE OLUŞTURMAKTADIR. A)MUSTAFA KEMAL BARIŞ OLMUŞ. GÜRÜL GÜRÜL AKAN IRMAKLARDA B)MUSTAFA KEMAL ÖZGÜRLÜK OLMUŞ ÖZGÜRLÜK DİYE ÇARPAN YÜREKLERDE C)MUSTAFA KEMAL BEREKET OLMUŞ UZANIP GİDEN BU TOPRAKLARDA D)MUSTAFA KEMAL TÜRKÜ OLMUŞ İNANMIŞ E)MUSTAFA KEMAL ÜLKÜ OLMUŞ 2)İÇ İÇE BİRLEŞİK CÜMLE (KAYNAŞIK CÜMLE): BİR CÜMLE BAŞKA BİR CÜMLENİN İÇİNDE YER ALIR VE ONUN BİR ÖĞESİ OLURSA BUNA İÇ İÇE BİRLEŞİK CÜMLE DENİR.İÇ CÜMLE TEMEL CÜMLENİN ÖZNESİ, NESNESİ YA DA BAŞKA BİR ÖĞESİ OLABİLİR. *BEN GİDİYORUM. DEDİ. (İÇ CÜMLE TEMEL CÜMLENİN NESNESİ İÇ CÜMLE TC *BEN BÜYÜDÜM, DİYORSUN. (İÇ CÜMLE TEMEL CÜMLENİN İ.C TC NESNESİ DURUMUNDADIR) *ADAM: BENİ BURADA BEKLEYİN. DEDİ.( İÇ CÜMLE TEMEL CÜMLENİN NESNESİ DURUMUNDADIR) 3)ŞARTI BİRLEŞİK CÜMLE: YAN CÜMLECİĞİ – SE,Mİ İLE KURULAN VE TEMEL CÜMLENİN GERÇEKLEŞİP GERÇEKLEŞMEYECEĞİNİ KOŞULA (ŞARTA) BAĞLAYAN CÜMLEDİR. *GÖRÜRSEM SÖYLERİM. *ÇALIŞMADIN MI BAŞARILI OLAMASIN. *SEN GELİRSEN BEN DE GELİRİM. 4) Kİ’Lİ BİRLEŞİK CÜMLE: Kİ BAĞLACIYLA BİRBİRİNE BAĞLANAN CÜMLELERE DENİR. * BENİMLE KONUŞ Kİ SENİ ANLAYAYIM. * DÜRÜST OL Kİ İNSANLAR SANA GÜVENSİN. * DÜZENLİ ÇALIŞ Kİ KAZANASIN. * ŞİİR O KADAR GÜZEL OKUDU Kİ ŞAŞIRDIM KALDIM. SIRALI CÜMLE: İÇİNDE BİRDEN ÇOK TAMAMLANMIŞ YARGI BULUNAN CÜMLELERE DENİR.SIRALI CÜMLELER 2 GURUPTA İNCELENİR. 1)BAĞIMLI SIRALI CÜMLE ÖĞRENİLEN EN AZ BİRİ ORTAK OLAN SIRALI CÜMLELERDİR. * YAŞLI KADIN BURAYA KADAR GELDİ SİZİ SORDU (ÖZNE ORTAK) *BENİ ARAMIŞ AMA BULAMAMIŞ (ÖZNE VE NESNE ORTAK) *TÜRKİYE DE BU KİTABI BASTIRMIŞ SATMIŞTI. (ÖZNE DT, N ORTAK) *ONU BANA BENİ ONA ŞİKAYET EDER. (YÜKLEM ORTAK) *YAZIN ANTALYA YA GİDER ORADA GEZERDİK (ÖZNE VE ZARF TÜMLECİ ORTAK ) 2)BAĞIMSIZ SIRALI CÜMLE : ÖĞELERİNDEN HİÇBİRİ ORTAK OLMAYAN CÜMLELERDİR. *EVDEN SESSİZCE ÇIKTIK SOKAKTA LAMBALAR YANMIYORDU *YAĞMUR DURMUŞTU YOLLAR ÇAMURDAN GÖRÜNMÜYORDU * O GEZİYORDU BEN ÇALIŞIYORDUM *DENEME BAŞKA ŞEYDİR FELSEFE BAŞKA ŞEYDİR. NOT: BAZI KAYNAKLAR AMA FAKAT ÇÜNKÜ GİBİ BAĞLAÇLARLA BİRBİRİNE BAĞLAYAN CÜMLELERİ BAĞLI CÜMLE OLARAK KABUL EDER. *BU İŞE BAŞLIYORUM;AMA BUGÜN BİTİREMEM. *SABAHI SEVERİZ; ÇÜNKÜ GÜNDÜZÜN BAŞLANGICIDIR.